گردشگری را به عنوان کاتالیزور توسعه اقتصادی در سطح منطقه‌ای و ملی می‌شناسند، این صنعت که با نرخ رشد زیادی در حال گسترش است، نه تنها منبع درآمد قابل ملاحظه‌ای برای بسیاری از دولت‌ها است بلکه به دلیل ماهیت این صنعت و ویژگی خاصش، تاثیر مستقیم‌تری بر توسعه منطقه‌ای دارد.
البته فراموش نشود که پاکیزه و عاری از آلودگی است؛ به بیان دیگر این صنعت یکی از اعضای اصلی «اکوسیستم کسب و کار سبز» است. یکی از ارکان توسعه صنعت گردشگری، زایش و تقویت کسب و کارهای نوپای فعال در این حوزه است که از دو سو با پیچیدگی مواجه‌اند: ساختار پیچیده و البته آسیب‌پذیر این شرکت‌های نوپا؛ و پیچیدگی ذاتی صنعت گردشگری.
مراکز رشد یکی از راهکارهای پذیرفته شده برای حل این مشکل به شمار می‌روند. وظیفه مرکز رشد همانند آن چه در پارک علم و فناوری شیراز موجود است، توسعه کارآفرینی است. در واقع مراکز رشد کسب و کار هویت‌های حقوقی‌ای هستند که به شرکت‌های نوپا، فضای اداری کافی، خدمات پشتیبانی مناسب، و شبکه‌های حرفه‌ای ارائه داده و با مدیریت موانع فراروی کارآفرینان و تسهیل روند پرریسک ایجاد کسب و کار، فرایند توسعه اقتصادی منطقه‌ای را تقویت می‌کنند.
البته مراکز رشد تنها مختص فعالیت فن‌آفرینان[1] (کارآفرینان فناوری پایه) و در نتیجه شرکت‌های نوپای مبتنی بر فناوری نیست و ارائه خدمت به خدمت‌آفرینان (کارآفرینان خدمت پایه) نیز جزو سرفصل فعالیت‌های حمایتی ایشان قرار می‌گیرد.
شهر شیراز به عنوان مرکز استان فارس، قطب اصلی گردشگری استان و در سطح ملی یکی از پنج شهر جاذب گردشگر محسوب می‌شود که هر ساله رقمی بیش از 2 میلیون گردشگر را به خود جذب می‌نماید. بنابراین می‌توان انتظار داشت دغدغه راهبردی تصمیم‌گیران ارشد استانی توسعه گردشگری پایدار استان فارس باشد.
اما به قطع مشکلاتی نیز گریبانگیر این صنعت است که لزوما همگی آن عرَضی و دارای خاستگاه خارجی نبوده و بخشی ناشی از ماهیت آن است؛ مواردی همچون کمبود دانش تخصصی در بین کشنگران این حوزه و نیز پیچیدگی ذاتی این صنعت پویا. راه‌حل این مشکل مشابه راه‌حلی است که برای کسب‌وکارهای فعال در سایر حوزه‌ها ارائه شده است؛ مرکز رشد کسب‌وکار گردشگری. در واقع تمام مولفه‌هایی که ایجاد مرکز رشد فناوری جامع؛ نفت و گاز و پتروشیمی؛ و مرکز رشد کشاورزی و منابع طبیعی را برای حمایت از ایده‌ها و شرکت‌های نوپا در شهر شیراز الزامی نموده، همان الزامات با ضرورتی دوچندان برای ایجاد مرکز رشد گردشگری با هدف توسعه کارآفرینی گردشگری پایه وجود دارد.
این مرکز رشد، آموزش مهارت‌های مرتبط با فعالیت های کسب و کار گردشگری را ارائه داده و امکان استفاده از تسهیلات وام نیز برای توسعه شرکت‌های فعال در این حوزه وجود دارد. البته ایجاد مرکز رشد گردشگری، افزون بر تاثیر مرکز بر عملکرد شرکت‌ها، با ایجاد خوشه‌های کسب و کار (فعالیت های اقتصادی بر اساس همکاری بین شرکت‌ها) موجب تاثیر دوسویه شرکت‌ها بر یکدیگر (یاددهی و یادگیری متقابل) می‌شود که خود، رشد این شرکت‌ها را تسریع نموده و با ایجاد بستر لازم برای فعالیت شرکت‌های جدیدتر، کاتالیزور توسعه منطقه‌ای خواهد بود.
از نمونه های مراکز رشد حوزه گردشگری می‌توان به نخستین مرکز رشد گردشگری در شهر پاریس با نام ول‌کام سیتی لب[2] اشاره نمود که علاوه بر ارائه خدمات مشاوره و تسهیل دسترسی شرکت‌ها به منابع مالی، دارای سرویس مطبوعاتی است تا از طریق آن کسب و کارهای موجود خود را به عموم معرفی نمایند.
مرکز رشد طبیت‌گردی پنسیلوانیا[3] در آمریکا نیز نمونه دیگری از این دسته است. هم‌چنین می‌توان به مرکز رشد کسب و کار روهونا[4] در ماتارا در سریلانکا و مرکز رشد گردشگری لوکسر[5] در مصر اشاره نمود.
در نپال، مرکز رشد لوتوس مرکز رشد طراحی، صادرات و بازاریابی کارآفرینان تولید فرش، کاغذ دست ساز و محصولات پشمینه[6] است.
در ایران نیز در اواخر سال 93 اولین مرکز رشد واحد های فناور گردشگری و صنایع وابسته کشور در شهرستان تالش افتتاح شد.
لذا می‌توان پیش‌بینی نمود با توجه به بازار وسیع گردشگری آثار باستانی و طبیعت‌گردی، بازار محصولات دستی و حتی گسترش بازار محصولات آشپزخانه‌ای در شیراز نسبت به سایر شهرهای ایران (نگارنده کمیت بیرون‌برها در شیراز را با برخی شهرها مقایسه نموده و گستردگی نسبی این بازار در شیراز به تحقیق اثبات شده است)، حمایت از کسب و کارهای نوپای دانش‌بنیان در این حوزه‌ها در پارک علم و فناوری شیراز الزامی است.
ایجاد مرکز رشد گردشگری در پارک علم و فناوری فارس، افزون بر وظایف متعارفی که هر مرکز رشد در ایجاد و حمایت از کسب‌وکارهای نوپا و حل معضل بیکاری به ویژه بیکاری دانش‌آموختگان برعهده دارد، می‌تواند به نقطه عطف تحول و توسعه گردشگری این استان بدل گردد. برای ایجاد این اکوسیستم، تنها وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بازیگر اصلی نبوده و نهادهایی همچون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز در شکل‌گیری آن نقش موثری بر عهده دارند. هم‌چنین، الزامی برای ارائه خدمات به محدوده جغرافیایی مرکز رشد نبوده و می‌تواند ارائه دهنده خدمات مجازی به خارج از محدوده پارک، در قالب «مرکز رشد بدون دیوار» برای تقویت بنیه شرکت‌های فعال در حوزه کسب و کار باشد.
در مجموع این نوشتار بر این موضوع تاکید داشت که با بهره‌گیری از شاهدهای موفق در عرصه جهانی، تاسیس مرکز رشد کسب و کار گردشگری می تواند موفقیت صنعت گردشگری را در سطح استان تقویت نماید.
دکتر امین پژوهش جهرمی
یادداشت فوق در روزنامه توریسم مورخ یکشنبه 22 فروردین 1395 منتشر شده است.
استفاده از مطالب یادداشت فوق در صورت ذکر منبع بلامانع است.
- ۹۵/۰۹/۳۰